وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ

معنای آیه

از صبر و نماز یاری جوئید؛ (و با استقامت و مهار هوسهای درونی و توجه به پروردگار، نیرو بگیرید؛) و این کار، جز برای خاشعان، گران است

تفسیر

هر چند اين آيه به دنبال خطاب‏هايى كه به يهود شده آمده است، ولى مخاطب آن همه‏ ى مردم هستند و می فرماید: «از صبر و نماز مدد گیرید و این کار جز بر خاشعان گران است.»

استعانت يعنی طلب كمك کردن در وقتى صورت مى ‏گيرد، كه نيروى انسان به تنهايى برای انجام کاری کافی نباشد و از آنجا که انسان ذاتاً از خود هيچ ندارد، از طرفی دنيا دار تزاحم است و پر از مشکلات و سختی ها، بر او لازم است، که در همه امور از ذات واجبی که هر چيزی از اوست کمک و استعانت طلبد؛ از اين رو، در اين آيه خود ذات واجب تعالیٰ همه بندگانش ـ نه فقط یهود ـ را امر می کند، که برای پيروزی بر مشکلات در کارهاتان از صبر و نماز مدد گيريد.‌ نماز انسان را به تکيه گاهی محکم متّصل می کند و صبر پايداری در برابر مشکلات است.

و از آنجا که در حقيقت ياوری جز خدا نيست، انسان بايد در سختی ها با مقاومت و خويشتن داری از صميم دل و با تمام وجود متوجّه خدا شده و از او استمداد طلبد و اين همان صبر و نماز است؛ چون صبر و مقاومت هر سختی و مشکلی را کوچک و ناچيز می کند و نماز که اتّصال به خدا و التجا به درگاه اوست به آدمی می فهماند، که به دستگيره ای چنگ زده است، که گسستنی نيست.

از آن رو، صبر از خصال مؤمنان و سالکان طريق الاهی است، که موجودات زمان مند در گرو رسيدن زمان خود هستند؛ از اين رو، اگر حادثه ای در غير زمان خود به ظهور رسد، همان نخواهد بود، که با صبر در زمان خودش رخ خواهد داد.

صبر بازداشتن نفس از نافرماني خداوند است و انسان با صبر و کفّ نفس از خوردن و ميل جنسي که مصداق بارز چنين صبري «روزه» است و نيز با «نماز» که با شامل بودنش بر رکوع و سجود، کمال خضوع و خشوع بنده در مقابل خداست، از او استعانت مي طلبد.

‏ «إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ: خدایا، تنها از تو کمک می طلبیم» با «اِسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ: از صبر یاری طلبید» منافات ندارد؛ چون استعانت از صبر به دستور اوست.

خاشعان كسانى هستند كه به قيامت و ملاقات با حساب پروردگارشان و بازگشت به او ايمان دارند.

پيامبر اکرم (ص) مأمور شد در مقابل اهانت های مخالفان صبر کند و به نماز و دعا بپردازد، تا خدا در زمانش امر را تغییر دهد: «فَاصبِر عَلیٰ مايَقولونَ وَ سَبِّح بِحَمدِ رَبِّكَ» (طه ١٣٠)

پيامبر اکرم (ص) فرموده: ايمان دو نيمه است:‌ نيميش صبر است و نيميش شكر. (ابوالفتوح)

امام صادق (ص) فرموده: وقتي غمي براي شما رخ داد، وضو گرفته، به مسجد برويد، نماز بخوانيد و دعا کنيد؛ چون خدا فرموده: اِستَعينوا بِالصَّبرِ وَالصَّلاةِ. (مجمع)

حتّیٰ تنها کسي به مقام رهبري الاهي مي رسد، که صبر داشته باشد: «جَعَلنا مِنهُم اَئِمَّةً يَهدونَ بِاَمرِنا لَمَّا صَبَروا وَ كانوا بِآياتِنا يوقِنونَ: چون صبر کردند و به آيات ما يقين داشتند، برخي ازآنان را پيشواياني قرارداديم که به فرمان ما هدايت کنند. (سجده 24)

امام کاظم (ع) فرمود: وقتی براي انسان سختي و حادثه اي رخ مي دهد بايد روزه بگيرد؛ زيرا خداوند فرموده: اِستَعينوا بِالصَّبرِ وَالصَّلاةِ. (عياشي)

خشوع مربوط به قلب است و خضوع مربوط به اعضاء و جوارح، با اين كه معناى تذلّل و انكسار در هر دو هست.

فرشتگان به اهل بهشت به خاطر صبر و پايداريشان به آنان سلام مي کنند، نه به خاطر نماز و روزه و حجّ و جهاد و زکات: «سَلامٌ عَلَيکُم بِماصَبَرتُم». (رعد 12/24)

صبر سه قسم است: صبر بر طاعت، صبر بر معصيت و صبر بر مصيبت.

يكى از دوستان شاعر حضرت على (ع) در ماه رمضان شراب خورد. به دستور امام، هشتاد تازيانه به او زدند به علاوه بيست ضربه به خاطر ارتكاب گناه در ماه رمضان. او ناراحت شد و به معاويه پيوست . قبیله نجاشى ناراحت شدند و طارق ‏بن عبدالله رئيس آن ها با ناراحتى به امام گفت: شما چرا بين دوست و بيگانه تفاوت قائل نیستی؟ ما اين گونه رفتار را تحمّل نمى ‏كنيم. امام در جواب او اين آيه را تلاوت فرمود: «وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ» طارق نيز به معاويه پيوست. (بحار، ج 33، ص 372)

تفسیر گوهر - تالیف دکتر رحمت الله قاضیان

شبهات