قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَائِهِمْ ۖ فَلَمَّا أَنبَأَهُم بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ ‎

معنای آیه

فرمود: «ای آدم! آنان را از اسامی (و اسرار) این موجودات آگاه کن.» هنگامی که آنان را آگاه کرد، خداوند فرمود: «آیا به شما نگفتم که من، غیب آسمانها و زمین را میدانم؟! و نیز میدانم آنچه را شما آشکار میکنید، و آنچه را پنهان میداشتید!»

تفسیر

پس از آن که فرشتگان به جهل و عجز خود و نيز عدم شايستگی خود برای مقام خلافت پی بردند، برای اين که به دانايي آدم و شايستگی وی برای خلافت پی برند، خداوند سبحان به آدم فرمود: اي آدم، فرشتگان را از نام هاي اين موجودات آگاه ساز؛‌ و چون آدم فرشتگان را از نام هاي آن موجودات آگاه نمود،‌ به فرشتگان فرمود: آيا به شما نگفتم،‌ كه من نهان آسمان ها و زمين را مي دانم و نيز آنچه را كه شما آشكار مي كنيد يا پنهان مي داريد مي دانم؟

ولي علمي که فرشتگان پس از خبردادن آدم (ع) به آن ها پيدا نمودند، کاملاً همان علمي نبود، که خدا به آدم آموخته بود؛ وگرنه فرشتگان هم بعد از علم به آن اسماء مي بايستي همچون آدم شايستگي خلافت الاهي را پيدا کنند؛ حال آن که اصلاً ظرفيّت آن را نداشتند.

از اين که خداوند به خاطر بيشتر بودن علم آدم از فرشتگان، او را جانشيني خود کرد، معلوم مي شود، که علم خداشناسي از عبادت برتر است؛ چون علم سبب عبادت مي شود، ولي عبادت بي علم ارزش ندارد.

در مورد: «ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ: آنچه شما فرشتگان پنهان مى‏ داشتيد» بعضى گفته‏ اند اشاره به استكبار ابليس است كه آن روز در صف فرشتگان بود، ولی بسا منظور اين بوده كه فرشتگان خود را واقعاً شايسته‏ تر از هر كس براى خلافت الاهى در روى زمين مى ‏دانستند.

امام صادق (ع) فرمود: خداى عزّ و جلّ اسامى حجّت‏هاى خود، كه در آن روز ارواحى بودند همگى را به آدم بياموخت، آن گاه آنان را بر ملائكه عرضه كرد و به ملائكه فرمود: مرا از اسامى اين حجّت‏ها خبر دهيد، اگر راست مى ‏گوييد، كه به خاطر تسبيح و تقديستان از آدم سزاوارتر به خلافت در زمين هستيد؟ ملائكه گفتند: «سُبْحانَكَ لاعِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا؛ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ: منزّهى تو، ما جز آنچه تو به ما تعليم كرده‏ اى علمى نداريم، كه تنها تويى داناى حكيم»، آن گاه خداى تعالىٰ به آدم فرمود: اى آدم، «اَنْبِئْهُمْ بِاَسْمائِهِمْ: تو ملائكه را به اسماء آنان خبر ده، «فَلَمّا اَنْبَأَهُمْ بِاَسْمائِهِمْ: پس همين كه آدم ملائكه را از اسماء آنان خبر داد، ملائكه به منزلت عظيمى كه حجّت‏هاى خدا نزد خدا دارند پى بردند، و فهميدند كه آنان سزاوارترند به خلافت تا ايشان و آن حجّت ‏هايند، كه مي توانند جانشين خدا در زمين و حجّت‏هاى او بر خلق باشند، آن گاه حجّت‏ها را از نظر ملائكه پنهان كرد و ايشان را وادار كرد كه تا با ولايت و محبّت آن حجّت‏ها وى را عبادت كنند و به ايشان فرمود: «اَ لَمْ اَقُلْ لَكُمْ اِنِّي اَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَ اَعْلَمُ ماتُبْدُونَ وَ ماكُنْتُمْ تَكْتُمُونَ؟». (كمال الدين ج 1 ص 13 به نقل الميزان)

تفسیر گوهر - تالیف دکتر رحمت الله قاضیان

شبهات