قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

معنای آیه

فرشتگان عرض کردند: «منزهی تو! ما چیزی جز آنچه به ما تعلیم داده‌ای، نمی‌دانیم؛ تو دانا و حکیمی.»

تفسیر

سؤال فرشتگان از سر استکبار و استنکار نبود؛ بلکه از سر استخبار بود؛ از اين رو، چون خداوند از آن ها خواست‌ اسامي موجوداتي را كه آدم مي داند، بگويند،‌ فوراً پوزش طلبيدند و به قصور فهم خود اعتراف کردند و عرضه داشتند: «خداوندا،‌ تو از هر جهل و نقصي پاك و منزّهي، ما دانشي جز آنچه خود به ما آموخته اي نداريم، تنها تو داناي حكيمي». اگر ما در اين زمينه سؤالى كرديم از ناآگاهيمان بود، ما از استعداد شگرف آدم برای يادگيری علوم مختلف بي خبر بوديم، حقّاً كه او شايسته خلافت توست.

آرى انسان از خداى سبحان كمالاتى نمايش مي دهد و اسرارى تحمّل مى ‏كند، كه در وسع ملائكه نيست و اين مصلحت بسيار ارزنده و بزرگ، مفسده فساد و سفك دماء او را جبران مى‏ كند.

بنا بر آنچه گفته شد، چنان که علم به اسماء درجاتی دارد، خلافت الاهی نيز درجاتی دارد و درجه نازل تحت درجه برتر از خود است.

رسول اکرم (ص) هم فرموده: «اَللّهُمَّ ارحَم خُلَفايي» و چون اصحاب عرض کردند: خلفای شما کيانند؟ فرمود: آنان که پس از من می آيند و احاديث مرا حمل می کنند و به مردم می رسانند. (بحار 1/144)

از اين بيان معلوم می شود رسول خدا (ص) خليفة الله است و عالمان امّت خليفه با واسطه خداوندند. چنان که در روايت ديگر آمده: «اَلعُلَماءُ وَرَثَةُ الاَنبِياءُ» (بحارالانوار 1/146)

«علّامه طباطبايي» می فرمايد: اين موجودات زنده و عاقلى كه خدا بر ملائكه عرضه كرد، موجوداتى عالى و محفوظ نزد خدا بودند، كه در پس حجاب ‏هاى غيب محجوب بودند و خداوند با خير و بركت آنها هر اسمى را كه نازل كرد، در عالم نازل كرد و هر چه كه در آسمان ها و زمين هست از نور و بهاى آن ها مشتق شده است، و آن موجودات با اين كه بسيار و متعدّدند، در عين حال تعدّد عددى ندارند و اين طور نيستند كه اشخاص آن ها با هم متفاوت باشند، بلكه كثرت و تعدّد آن ها از باب مرتبه و درجه است، و نزول اسم از ناحيه آن ها نيز باين نحو نزول است. (الميزان)

تفسیر گوهر - تالیف دکتر رحمت الله قاضیان

شبهات