يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ ۖ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَّشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

معنای آیه

نزدیک است که برق چشمانشان را برباید؛ هر گاه که بر آنان روشنی بخشد، در آن گام زنند؛ و چون راهشان را تاریک کند، [بر جای خود] بایستند؛ و اگر خدا می‌خواست شنوایی و بینایی‌شان را برمی‌گرفت، که خدا بر همه چیز تواناست

تفسیر

باران چنان سيل آساست، كه آن مسافران را وا مي دارد از آن نور برق استفاده كرده و خود را نجات دهند؛ پس همين که برقي مي زند، چند گامي در پرتوش پيش مي روند و چون خاموش شود، از ترس افتادن در چاله چوله ها متوقّف مي شوند.

منافق هم، که در تاريکي هاي بي ايماني است؛ هرچند گاهي عقل و فطرتش بر اثر ايمان ظاهريش همچون رعد و برق آسمان جلو چشمش را باز مي كند و بر او نهيب مي زند، که تسليم حقّ باشد؛ ولي به اين نداي عقل و فطرتش گوش نمي دهد؛ لذا اين بيداري مثل برق آسمان ديري نمي پايد و با فرارسيدن تاريکي غفلت، در جاي خود سرگردان مي ماند.

بعد قرآن كريم مي فرمايد: اگر خدا مي خواست از روز نخست چشم و گوش را از اين افراد منافق مي گرفت، که از اوّل رسوا شوند و مسلمانان فريبش را نخورند؛ چون خداوند بر هر چيزي تواناست. البتّه اين مهلت هم بيشتر به ضررشان است؛ چون روز به روز گناه و عذابشان بيشتر مي شود.

منافقان با استفاده از ايمان صوری خود و در پناه آرامش جامعه اسلامی، چند قدمی پيش می روند؛ ولی هنگامی که راز درونيشان آشکار شد، بر جای خود می ايستند و توان انجام هر کاری را از دست می دهند.

اين نور مختصر منافق يا اشاره به فروغ وجدان و فطرت توحيدى آن ها است و يا اشاره به ايمان ظاهریشان، كه به هر حال مدّتی طولانی باقی نمی ماند؛ بلکه بر اثر لجاجت با حق، پرده ‏هاى ظلمانى بر آن مى ‏افتد و سرانجام چشم بينا وگوش شنوا و زبان گويا را از آنها می گيرد و به جاى كسب موفقيّت و محبوبيّت، منفور و مطرود خواهند شد و همانند كسى كه در بيابان راه را گم كرده و چراغ را از دست داده، سرگردان مى‏ مانند.

باراني که از آسمان نازل مي گردد تشبيه به قرآن كريم، «ظلمات» تشبيه به امتحانات و ابتلاها، رعد نهي هاي شديد و زجرهاي قرآن مجيد، «برق» بيّنات قرآن كريم و «صواعق» اشاره به مکافات دنيوي و عذاب اخروي است. (مجمع البيان)

خط مستقيم كه به سر منزل مقصود به پيش مى‏رود يكى بيش نيست، ولى خطوط انحرافى بى نهايت است. پرده‏ هاى ظلمت و حوادث و مشکلات گوناگون نيز در طول اين راه بسيار است، لذا برای شکافتن پرده ‏هاى ظلمت، چراغ پرفروغى لازم است، كه در برابر توفان حوادث مقاومت كند و آن چيزى جز چراغ عقل و ايمان و خورشيد وحى نيست.

منافقان تحمّل ديدن آيات نورانی الاهى را ندارند. همانند کسی که در بيابان در اثر برقِ آسمان، چشمانش خيره شده و جز چند قدم بر نمى‏ دارد. آنان نيز در جامعه اسلامى گاهى چند قدم پيش مى ‏روند، ولى در اثر حوادثى از حركت باز مى ‏ايستند. آنان چراغ فطرت درونى خويش را خاموش كرده و منتظر رسيدن‏ نورى از قدرت‏هاى بيرونى مانده‏ اند

تفسیر گوهر - تالیف رحمت الله قاضیان

شبهات